Plan Pabsta

Plan Pabsta (niem. Pabst-Plan) – plan urbanistyczny dla miasta Warszawy z czasów II wojny światowej, będący obok innych projektów elementem polityki niemieckiej w stosunku do stolicy Polski w latach 1939–1945.

• Zwykle nazwą „plan Pabsta” określa się plan autorstwa niemieckich architektów Huberta Großa i Ottona Nurnbergera z 1940 roku, wykonany na polecenie Hansa Franka pod kierunkiem^[1] Friedricha Pabsta (od 1939 r. naczelnego architekta miasta Warszawy, projektującego modelowe osiedla dla Niemców rozmieszczone wokół centrum miasta). Przewidywał on zburzenie większości zabudowy Warszawy^[2][3] i zamienienie jej w prowincjonalne miasto^[4], służące Niemcom w charakterze ogromnego węzła komunikacyjnego^[5] i ośrodka, w którym zamieszkiwałaby niemiecka elita i grupa polityczna (niem. Ortsgruppe), licząca ok. 40 000 ludzi^[6], zarządzająca podbitymi przez III Rzeszę terenami na wschodzie.

• Nazwa „plan Pabsta” odnosi się również do projektu autorstwa Friedricha Pabsta z 1942 roku, przewidującego zburzenie Starego Miasta w Warszawie^[7], przebudowę placu Zamkowego – m.in. wybudowanie Hali Ludowej (niem. Parteivolkshalle) w miejscu Zamku Królewskiego w Warszawie, który miał zostać zburzony z polecenia Adolfa Hitlera^[8] oraz Pomnika Germanii w miejscu rozebranej Kolumny Zygmunta.

Obecnie ustalenie rzeczywistego zasięgu tzw. planu Pabsta, w wielu źródłach historycznych odnoszącego się umownie do całości zamierzeń nazistowskiej urbanistyki w Warszawie w latach 1939–1945 (niektóre opinie sugerują, iż nazwę plan Pabsta należy odnosić tylko do projektu z 1942 r.^[9]), jest problematyczne – projekty niemieckie odnośnie do Warszawy były wielokrotnie korygowane i przekształcane w latach okupacji, co uniemożliwia precyzyjną ocenę realności i zasięgu tych zamierzeń.

Wersja „planu Pabsta” (współautorstwa Pabsta, Grossa i Nurnbergera) z 1940 roku przechowywana jest w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej. Oryginał „planu Pabsta” z 1942 roku wraz z dokumentacją znajduje się obecnie w Archiwum Państwowym m.st. Warszawy.